معرفی و بررسی هواپیمای جنگنده روسی سوخو

پیش زمینه تاریخچی:
 
داستان سوخو17 به دهه شصت باز می گردد زمانی که شوروی در پی ارتقای توان هوایی خود و کشور های عضو پیمان ورشو بود آنها خواهان هواپیمایی با توانایی فرود با سرعت و در مسافت کم بودند. در نتیجه طراحان سوخو دست به کار شدند و طرح سوخو7 با بال متغیر را ارائه دادند که در همان سال (1963) مورد قبول هیئت حاکمه شوروی واقع شد. نخستین پیش نمونه با نام Su-7IG در 1965 از خط تولید خارج شد و تا سال 1966 مورد اصلاح و بازنگری قرار گرفت و در دوم اوت 1966 برای نخستین بار به پرواز در آمد و این چنین اولین هواپیمای بال متغیر شوروی متولد شد. و در 9 ژوئیه 1967 برفراز پایگاه دمودوو مسکو به نمایش عمومی در امد.

پیش نمونه Su-7IG

تفاوت بال مغیر این جنگنده با سایر جنگنده های بال متغیر این بود که لولای بال آن نه نزدیک ریشه که در وسط بال قرار داشت. این کار باعث ایجاد کمترین ریسک فنی و عملکرد پروازی در ازای دستیابی به هواپیمای بال متغیر داشت و باعث تغییرات کمتری در طرح سوخو7 می شد که همین مورد باعث آسان تر شدن آموزش خلبانان و خدمه فنی می شد چرا که با وجود داشتن بال متغیر بیشترین شباهت را به سلفش یعنی سوخو7 داشت. همچنین چرخاندن بال از وسط تغییرات کمتری در مرکز ثقل و مرکز برا و پسای هواپیما ایجاد می کرد و سوخو توانست با همین ویژگی بدون استفاده از کامپیوتر مرکزی هواپیمایی بال متغیر را به پرواز در آورد. ولی این هواپیما هیچ گاه نمی توانست با توجه به سرعت خود زاویه بال خود را تغییر دهد چرا که بال فقط می توانست سه زاویه 28 درجه برای فرود و برخاست، 45 درجه برای پرواز کروز و 62 درجه برای دستیابی به حداکثر سرعت را به خود بگیرد برخلاف اف111 یا اف14 که بالی کاملا متغیر داشتند و می توانستند متناسب با سرعت خود زاویه بال را تغییر دهند. درواقع فلسفه استفاده از بال متغیر در این جنگنده بیشتر آنکه دستیابی به مقدورات پروازی و چالاکی باشد کاستن از مسافت و سرعت فرود و برخاست بوده چنانچه می توانست با سرعت 50 تا 60 km/h کمتر از سوخو7 فرود آید.
غربی ها ابتدا Su-7IG را نمونه جدیدی از سوخو7 پنداشته و صرفا بعنوان اثباتگر تکنولوژی ساخته شده به همین دلیل آنرا مانند سوخو7 فیتر خطاب می کردند با اینکه بعدها مشخص شد این دو هواپیمای متفاوتی هستند اما شناسه فیتر همچنان برای سوخو17 باقی ماند.

انواع مختلف

Su-17

با آزمایش ها و اصلاحات بیشتر بر روی نمونه آی جی از جمله مقطع بال اصلاح شده و برآمدگی طویل پشت کانوپی که تا ریشه سکان عمودی ادامه داشت و در واقع مخزن سوخت اضافه ای به شمار می رفت اولین نمونه سوخو17 ساخته شد. نمونه آموزشی آن هم برمبنای Su-7U ساخته شد و در سالهای 1969 تا 1973 به تعداد محدود تولید شد تا با ورود به خدمت اشکالات آن مشخص شده و در نمونه های بعدی رفع گردد. یک نمونه صادراتی به نام Su-17K ساخته شد که در اختیار مصر قرار گرفت.

Su-17M / Su-20

اما اولین مدل مدل که بطور گسترده ای تولید شد Su-17M یا فیتر سی بود که به موتور لیولکا Al-21 F-3 با 17185 پوند رانش خشک و 24700 پوند با پس سوز بود که می توانست سرعت هواپیما را از 2 ماخ فراتر ببرد. این مدل مجهز به سامانه ناوبری اینرسی، کامپیوتر بمباران، میله سرعت سنج و حسگر زاویه حمله و یک رادار برای بمباران اهداف زمینی بود اواخر 1971 به پرواز در آمد و از 1972 تا 1975 در خط تولید بود. نمونه صادراتی آن هم Su-20 نام داشت که تجهیزات الکترونیکی ساده تری داشت و به مصر، سوریه و بعدها به لهستان صادر شد. در اوایل تولید این مدل سوخو با مشکلات زیادی مواجه شد. موتور جدید Al-21 F-3 همزمان برای میگ23 و سوخو24 نیز تولید می شد از این رو آهنگ تولید Su-17M در اوایل تولید پایین بود. به زودی زیر مجموعه های این مدل توانایی حمل موشک های هوا به سطح Kh-25 و Kh-29 و ضد رادار Kh-28 را بدست آوردند. یک نمونه شناسایی هم ساخته شد که تنها تفاوت آن حمل غلاف مجهز به دوربین بود!



Su-17M2 / Su-22K 

با افزودن 38 سانتی متر به طول دماغه مشکل رادار برطرف شد و فاصله یاب لیزری در مخروط جلوی بدنه پشت قای شیشه ای برای نخستین بار نصب شد همچنین دماغه نیز اندکی به سمت زمین خم شد تا دید خلبان برای حملات زمینی بهتر شود. با این تغییرات Su-17M2 (کد ناتو Fitter-D) متولد شد که در 20 دسامبر 1973 به پرواز در آمد و از سال 1974 تا 1977 تولید آن ادامه یافت. نمونه صادراتی آن هم Su-22K نام داشت که در 1975 به پرواز درآمد و تا مدت ها (از 1977 تا 1988) در خط تولید باقی ماند و به کشور های عراق، پرو، یمن، لیبی و آنگولا صادر شد. نمونه دو سرنشینه آموزشی آن هم با نام Su-17UM تولید شد که برای جا دادن صندلی استاد خلبان سوخو ناچار به حذف مخزن سوخت در آن قسمت و حذف هر دو توپ شد اما تغییری در اویونیک داده نشد. به علت هم تراز بودن دو صندلی مربی هیچ دید جلویی نداشت و سوخو مطابق سبک متداول روس ها آینه تاشوی موربی بالای کانوپی مربی قرار داد که موقع نشست و برخاست دید لازم را بدست می آورد. همچنین آزمون های پرواز ثبات عرضی ضعیفی داشت که با سکان عمودی بزرگتر بهبود یافت.

Su-17M3 / Su-22M3
مدل ام3 بر مبنای بدنه نمونه دو نفره ساخته شد ولی بجای محل سرنشین دوم مخزن سوخت قرار داده شد که ظرفیت سوخت هواپیما را به 4850 لیتر افزایش داد. دو توپ 30mm نیز مجددا نصب شدند. الکترونیک پروازی نیز بهبود یافت و با عقب برد رادار امکان نصب نشانه گذار لیزری فراهم شد. دو مقر اضافی نیز در زیر بالها برای حمل موشک هوا به هوای R-60 فراهم شد. در ابتدا نمونه صادراتی با نام SU-22M ساخته شد که تجهیزات ضعیف شده ای داشت و هیچ خریداری پیدا نکرد در نتیجه نمونه صادراتی دیگری بنام Su-22M3 با تجهیزات اصلی سوخو17 ساخته شد که با اقبال گسترده ای مواجه شد و به یمن، ویتنام، آنگولا، پرو، افغانستان، لهستان عراق، لیبی، سوریه و مجارستان صادر شد. مدل اصلی از 1976 تا 1981 و مدل صادراتی نیز از سال 1974 تا 1987 تولید شدند. روی هم رفته مدل M3 و نمونه صادراتی آن با بیش از 1000 فروند تلید پرفروش ترین عضو خانواده سوخو17 بودند. تجهیزات الکترونیک Su-17M3 چنان کاآمد بودند که با افزودن آنها به Su-22U هواپیمای Su-22M3 ساخته شد بطور گسترده ای صادر شد.

Su-17M4

نسخه پایانی خانواده فیتر بود و سیستم های الکترونیکی و هدفگیری آن بطرز قابل توجهی بهبود یافتند. چند دریچه هوا برای خنک کردن موتور در عقب بدنه نصب شد. با اتکا به غلاف طویل هدفگیری می توانست بمب های لیزری و هدایت تلویزیونی را حمل کند. همچنین قابلیت حمل موشک ضد رادار Kh-58 نیز به آن فزوده شد. M4 در 19 ژوئن 1980 به پرواز درآمد و از 1981 تا 1988 تولید شد. مدل صادراتی آن هم Su-22M4 بود و از 1983 تا 1990 تولید شد و به چکسلواکی، عراق، یمن، لهستان، بلغارستان، آلمان شرقی، سوریه، ویتنام، افغانستان و آنگولا صادر شد.

خط تولید خانواده سوخو17 عمری طولانی داشت و از 1969 تا 1990 فعال بود در طول 21 سال جمعا 2867 فروند تولید شد که 1702 فروند در ارتش سرخ و 1165 فروند به 15 کشور صادر شد و یکی از پرفروش ترین جت های جنگنده تاریخ لقب گرفت.

سوابق رزمی

شوروی:

سوخو17 در سال 1970 به خدمت ارتش سرخ در آمد و در جنگ افغانستان یکی از فعال ترین جنگنده های شوروی در این جنگ بود. آب و هوای گرم افغانستان و ارتفاع زیاد فرودگاه ها سرعت و مسافت بیشتری برای نشست و برخاست سوخو ها می طلبید و همچنین آب و هوای گرم بر تجهیزات اثر نامطلوبی ایجاد می کرد. با این حال این مشکلات به زودی حل شده و توان عملیاتی سوخو17 همواره از همتایان خود یعنی سوخو25 و بالگرد ها بیشتر بود. با این حال مجهز کردن طالبان به موشک های دوش پرتاب توسط سیا باعث شد تلفات ارتش سرخ به طرز وحشتناکی بالا رود لذا پوشش زرهی اضافه در قسمت موتور و هیدرولیک نصب شد و از همه مهمتر سیستم منحرف کننده فلیر بود. همین تدابیر باعث شد در سال 1985 فقط یک فیتر سرنگون شود. در این جنگ فیتر ها بمباران ارتفاع بالا با بمب های سقوط آزاد و ترموباریک و راکت انجام می دادند و حملات ارتفاع پایین برعهده سوخو25 ها بود. مدل های متاخر سوخو17 حتی در جنگ اول چچن هم شرکت کردند و سرانجام در سال 1998 روسیه تمام جنگنده های تک موتور خود شامل میگ23 و 27 و سوخو17 را بازنشست کرد. در آن زمان حدود 550 فروند از خانواده این هواپیما در سرار جهان مشغول خدمت بودند.
 
عراق:

عراق از روز نخست تا واپسین روز های جنگ از تقریب تمامی مدل های صادراتی فیتر در جنگ علیه کشورمان استفاده کرد و در سراسر 8 سال جنگ یکی از فعالترین جنگنده های عراقی ها بود. در اوایل جنگ تقریبا در همه ماموریت ها از بمباران دوربرد و خط مقدم تا حتی حمله به کشتی ها با مهمات سقوط آزاد (!) استفاده می شد اما با ورود تدریجی میراژ هاادامنه عمل آنها اغلب خطوط مقدم بود. در عملیات طوفان صحرا دو فروند توسط اف15 های امریکایی و دو فروند هم در منطقه پرواز ممنوع باز هم توسط اف15 ها سرنگون شدند.
تخمین زده میشود که 20 تا 30 فروند هم به ایران پناهنده شدند که اغلب از مدل M3 و M4 هستند.

لیبی:

در 19 اوت 1981 دو فروند سوخو22 لیبیایی به دو فروند اف14 امریکایی بر فراز خلیج سیدرا حمله کرده و دو موشک آتول شلیک کردند که پس از به خطا رفتن توسط همان دو تامکت و با موشک سایدوایندر شکار شدند. در جریان سرنگونی رژیم قذافی نیز دو خلبان لیبی سروان عطیه عبدالسلام و ستوان علی عمر درحلیکه ماموریت داشتند انقلابیون را بمباران کنند پس از پرواز با صندلی پرتاب شونده از هواپیما خارج شدند و به انقلابیون پیوستند. در جریان سرنگونی قذافی چند فذوند سوخو22 با آتش زمینی انقلابیون سرنگون شدند.

پرو:

در 24 آوریل 1992 یک فروند سوخو22 پرو به یک C-130H ارتش امریکا با آتش توپ حمله کرد و چندین خدمه آن نیز دچار جراحات شدید شدند اما هرکولس به سلامت به زمین نشست. در 10 فوریه 1998 نیز در جریان جنگ پرو و اکوادور یک میراز اف1 اکوادوری پس از بمباران اهدافش با دو فروند سوخو22 مواجه شد که هر دو را با آتش توپ به زیر کشید.

سوریه:

حدود 20 فروند از سوخو20 های سوریه به جنگ 21 روز سال 1973 رسیدند همچنین در جنگ لبنان در 1982 نیز چند فروند توسط اف15 ها و اف16 های اسرائیلی سرنگون شدند. در حال حاضر نیز این کشور از فیتر های خود در جنگ علیه شورشیان استفاده می کند.

تسلیحات
 
بعنوان سلاح سازمانی این جنگنده مجهز به دو توپ 30 میلیمتری NR-30 هرکدام 80 فشنگ است که طبق سنت روس ها در آن سالها در ریشه بالها نصب شده و برای محافظت از بدنه در جلوی ریشه بال صفحات مقاوم در برابر حرارت نصب شده که رنگ آمیزی نمی شود (مشابه این قسمت را در جنگنده فانتوم میتوان دید که قسمت هایی از سکان و عقب بدنه رنگ نمی شود). این جنگنده دارای شش آویز زیر بال است که دو تا مخصوص حمل موشک گرمایاب R-60 Aphid هستند. 4 آویز هم در زیر بدنه وجود دارد. مجموعا این 10 آویز توانایی حمل 4000 کیلوگرم انواع مهمات را به سوخو می دهد. انواع مهمات قابل حمل توسط سوخو22 عبارتند از:
بمب های سقوط آزاد و خوشه ای، مهمات ترموباریک و شیمیایی و حتی اتمی و انواع راکت انداز ها از 57mm تا 330mm
موشک های هوا به زمین Kh-23 و Kh-29 و Kh-25 و موشک های ضد رادار Kh-28 و Kh-58 ملقب به کیلتر
انواع بمب های هدایت لیزری و هدایت تلویزیونی و غلاف توپ SPPU-6
همچنین مدل شناسایی توانایی حمل غلاف شناسایی KKR مجهز به دوربین و غلاف شناسایی الکترونیک BA-58 را دارد

تصویر سوخو17 مجهز به غلاف شناسایی KKR : http://www.16va.be/page_su-17_allstedt.html



تجهیزات الکترونیک پروازی
 
فیتر های اولیه تقریبا هیچ ایونیک کارآمدی نسبت به جنگنده های زمان خود نداشتند با این حال در مدل های آخر یعنی M3 و M4 به ایونیک جنگنده توجه بیشتری شد. این تجهیزات عبارتند از:
کامپیوتر مرکزی CVM-20-22
سیستم ناوبری PrNK-54 که خود از دو سیستم ناوبری A-312 و RSDN تشکیل شده
سیستم ناوبری داپلر DISS-7
بردیاب لیزری KLEN-45
گان سایت ASP-178C
سیستم ناوبری داخلی IKV-8
قطب نمای رادیویی ARK-22
سیستم IFF یا تشخیص دوست از دشمن SRO-2
گیرنده اخطار راداری SPO-15LE
4 عدد پخش کننده flare هرکدام با 32 عدد فلیر در انتهای بدنه

مشخصات عمومی (Su-17M4)
 
خدمه: یک نفر
طول: 19.02 متر
ارتفاع: 5.12 متر
پهنای بال: 13.68 متر در حالت باز و 10.02 متر در حالت بسته
مساحت بال: به ترتیب 34.5 و 38.5 متر مربع در حالت بسته و باز
وزن خالی: 12160 کیلوگرم
وزن عملیاتی: 16400 کیلوگرم
حداکثر وزن مهمات: 4000 کیلوگرم
حجم سوخت: 4850 لیتر معادل 3770 کیلوگرم
حداکثر سرعت: به ترتیب 1400 و 1860 km/h در سطح دریا و ارتفاع
برد عبوری: 2300km
شعاع عمل رزمی: بصورت hi-lo-hi و حمل 2000kg مهمات 1150 کیلومتر
سقف پرواز: 14200 متر
حداکثر نرخ اوجگیری: 230 متر بر ثانیه
بار بال: 443 کیلوگرم بر متر مربع
نسبت رانش به وزن: 0.68
عمر سازه: 2000 ساعت


منبع : aerocenter.ir